Dawki promieniowania i dozymetry

Kilka tygodni temu miała miejsce awaria w elektrowni atomowej na Ukrainie. Zupełnie nieszkodliwa, niezwiązana z samym reaktorem i niepowodująca ryzyka wycieku substancji radioaktywnych. Mimo to, ludzie zaczęli trochę panikować, co nie dziwi, bo przecież żaden z naszych zmysłów nie jest w stanie wykryć promieniowania. I mamy wciąż w pamięci już jeden wypadek w elektrowni atomowej na Ukrainie…

W dzisiejszym materiale opowiemy trochę o promieniowaniu jonizującym i opowiemy, jak można się dowiedzieć, czy w danym momencie rzeczywiście jesteśmy narażeni na promieniowanie. Pokażemy też kilka dostępnych na rynku dozymetrów.

Do pomiarów promieniowania używamy różnego rodzaju mierników, zwanych potocznie licznikami Geigera. Do pomiaru wielkości dawki promieniowania, na którą jesteśmy narażeni, używamy dozymetrów. One pokazują, jaką dawkę promieniowania pochłonął użytkownik, albo jakie jest w danym miejscu natężenie dawki promieniowania.

Więcej na temat bezpiecznych dawek promieniowania znajdziesz w tym artykule.

Dozymetr elektroniczny Terra-P

Pierwszy dozymetr, z którym się zetknęliśmy, Krzysiek przywiózł z wyprawy do Czarnobyla. Zresztą był on już opisany na łamach bloga prawie 4 lata temu.

Terra-P to dozymetr elektroniczny, który w podstawowym trybie pracy mierzy intensywność promieniowania wyrażoną w mikrosiwertach na godzinę. Jest to więc pomiar nie tyle dawki, co natężenia tej dawki. W chwili nagrywania tego filmu pokazywał 0,09-0,11 μSv/h i jest to poziom typowy dla Warszawy. Oznacza to, że przebywając godzinę w mieszkaniu, gdzie nagrywaliśmy film, pochłonęliśmy dawkę promieniowania o wielkości ok. 0,1 μSv.

Drugą funkcją dozymetru jest pokazywanie łącznej dawki promieniowania pochłoniętej przez niego od momentu zresetowania (czyli wymiany baterii). Ponieważ zrobiliśmy to zaraz przed nagraniem, początkowo pokazywał 0,000 mSv, zaś dwa dni później (gdy dograliśmy resztę ujęć) — już 0,005 mSv. Na jednym komplecie baterii (2xAA) wytrzymuje ok. 6 000 godzin, więc nie ma potrzeby częstego ich wymieniania.

Dozymet posiada też alarm, który uruchomi się, gdy zmierzone natężenie promieniowania będzie zbyt duże — tzn. wyższe, niż poziom ustalony przez użytkownika. Krzysiek używał go właśnie w tym celu podczas wyprawy do Czarnobyla i Prypeci. Tak na marginesie — okazuje się, że w wielu miejscach tam promieniowanie jest na poziomie zbliżonym do warszawskiej ulicy, a większe promieniowanie jest na pokładzie samolotu na wysokości 10-11 000 metrów, co widać zresztą na materiale.

Ten dozymetr można kupić w internecie za 150-200$. Dostępny jest np. na Amazonie. Bądźmy szczerzy, są to niemałe pieniądze za urządzenie, które może nam się nigdy nie przydać, a z innych przydatnych funkcji ma tylko zegarek i budzik… 🙁

Radioactive@Home

Alternatywą dla własnego dozymetru jest monitorowanie opensource’owej sieci Radioactive@Home. Jest to niezależna i niekomercyjna sieć prawie 300 czujników (stan na koniec 2014 roku).

W naszej ocenie sieć jest na tyle wiarygodna, że można na niej polegać. Że nie będzie przypadków fałszowania wyników albo ukrywania danych, bo przecież nie jest powiązana z żadną rządową instytucją.

Dozymetry RADTriage i RADSticker

Dużo wcześniej, niż dozymetry elektroniczne, pojawiły się na rynku dozymetry zmieniające kolor wskutek działania promieniowania. Działają one nieco podobnie do papierków lakmusowych, które wkłada się do jakiegoś roztworu w celu sprawdzenia jego kwasowości, a następnie obserwuje zmianę koloru papierka.

Dwa takie chcieliśmy Wam zaprezentować.

Pierwszy to RADTriage50, posiadający 7 wzorników o kolorach odpowiadających dawkom od 50 mSv do 4 000 mSv. Nosi się go ze sobą cały czas (np. w portfelu, albo razem ze służbowym identyfikatorem).

Jest on wyskalowany w sposób odzwierciedlający dawki promieniowania istotne z medycznego punktu widzenia. Pierwsze pole ma wartość 50 mSv, a jest to roczny limit dawki promieniowania dla pracownika amerykańskiej elektrowni atomowej. Dawka 100 mSv rocznie (drugie pole) to najmniejsza dawka, która zaczyna już wykazywać wpływ na zwiększenie ryzyka zachorowania na nowotwory. Po otrzymaniu dawki 250 mSv należy udać się do lekarza, a przy 500 mSv — natychmiast na izbę przyjęć szpitala (bo poziom kilkuset mSv może już dawać objawy choroby popromiennej). Przy pochłonięciu 4 000 mSv najprawdopodobniej umrzemy.

Okres działania takiego dozymetru to 2 lata, co wynika z zasady jego funkcjonowania. Po upływie 2 lat wskaźnik „FIT Indicator” zmieni kolor, pokazując, że należy dozymetr wymienić. Można go jednak przechowywać przez 10 lat w zamrażarce. Czyli można kupić kilka takich dozymetrów teraz, gdy zagrożenia promieniowaniem nie ma, zapakować do zamrażarki, a następnie za np. 7 lat wyjąć i zacząć używać, gdy pojawi się zagrożenie radiacyjne.

Ten dozymetr występuje także w wersji RADTriage10, nieco czulszej, bo pierwsze pole wzornika odpowiada dawce 10 mSv. Ze względu na to, że jest bardziej czuły, jego okres eksploatacji jest krótszy (wynosi rok), zaś w zamrażarce można go przechowywać jedynie przez 5 lat.

Trzecim dozymetrem tego typu, produkowanym przez tę samą firmę, jest RADSticker. Jest to naklejka niewiele większa od pięciozłotówki. Wyskalowana jest ona od 25 rad (250 mSv) do 1 000 rad (10 000 mSv). Jest wygodna o tyle, że można ją nosić ze sobą non stop, np. po naklejeniu na telefon komórkowy.

Niestety, okazuje się, że producent nie chce już RADStickerów sprzedawać klientom cywilnym. 🙁

Czy należy bać się promieniowania?

Tak, bo przecież sami nie potrafimy go wykryć, a dozymetry ma w domu jeszcze mało kto.

Nic dziwnego, że nie ufacie rządom, skoro rządy w swojej historii już ukrywały przed nami informacje na temat wycieków radioaktywnych i negatywnych skutków promieniowania jonizującego.

Ale nie oznacza to od razu, że powinniśmy wierzyć we wszystkie plotki, które można wyczytać w internecie.

Jeśli macie wątpliwości, czy jest bezpiecznie, zajrzyjcie na stronę Radioactive@Home, albo po prostu napiszcie do nas. Bo przecież mogę wziąć dozymetr, wyjść z nim na dwór i zrobić zdjęcie, żebyście mieli absolutną pewność. Takie prośby zresztą czasem od Was dostajemy.

Co w sumie nas cieszy, że ufacie nam bardziej, niż rządowi…